سفربلوط

تنها راه رسیدن انسان به کمال و تعالی توجه همزمان و متعادل به تمام ابعاد وجودی اوست. رشد متعادل انسان در بعد جسمی، ذهنی، اجتماعی، روحی، عاطفی، معنوی و زیبایی شناختی، او را در مسیر حرکت به سمت انسان کامل شدن قرار می دهد. با توجه به ضرورت موضوع، برای تحقق این هدف مهم در هزاره‌ی سوم، ما نیازمند رویکردی درآموزش و پرورش هستیم که انسانی را برای آینده تربیت کند که ارتباط خود را با جهان و تمام موجودات از نو بسازد. در این تجربه تربیتی که در سال تحصیلی 1403-1402 با دانش آموزان پایه چهارم دبستان شاهد انجام گرفته، با کمک برنامه درسی ارتباطات(برنامه درسی کل نگر)، با انجام فعالیت ها و تمرین های ویژه از جمله، مجله نویسی با عنوان دفتر قصه های پاییزی و با محور قرار دادن بلوط به عنوان نمادی برای بازسازی ارتباطات انسان، ضمن تقویت و توسعه و بازسازی ارتباطات دانش آموزان در چهار عرصه ارتباطی(خدا، خود، خلق، خلقت)، تلاش گردیده تا بعد عاطفی، روحی و معنوی، اجتماعی، هنری و زیبایی شناختی دانش آموزان در مسیر رشد تمام ساحتی تقویت گردد. نتایج این تجربه تربیتی با چشم پوشی از موارد استثنایی، موثر و مثبت بوده و در صورت ادامه و مداومت، راه را برای رشد و تربیت تمام ساحتی می گشاید.

این تجربه تربیتی درسال تحصیلی1403-1402 درکار با دانش آموزان پایه چهارم دبستان بدست آمده است. با توجه به اینکه استفاده نگارنده از برنامه درسی کل نگر(برنامه درسی ارتباطات)، به عنوان آموزگار پایه چهارم دبستان به صورت یک فرا برنامه درسی بوده است که تمام جنبه های آموزشی و تربیتی تدریس من را تحت پوشش قرار داده است، حوزه وسیع و گسترده ای داشته است که شرح آن از اهداف و حوصله این نوشتار خارج است. بنابراین درتدوین این تجربه، تنها بر بخش تربیتی آن متمرکز شده ایم. برخی از فعالیت هایی که در این تجربه هم مورد استفاده قرار گرفته اند عبارتند از:تمرینات خودآگاهی، داستان های شخصی، مجله نویسی، تلفیق موضوعات با هنر، مدیتیشن، مراسم شکرگزاری، احترام گذاشتن به همدیگر و ایجاد طرح های دوستی و مهربانی، جشنواره داستان های پاییزی، نمایشگاه زمستانی و جشن بلوط. استفاده از نماد بلوط دراین تجربه به دلایل مختلفی از جمله اینکه بلوط در بسیاری از فرهنگها، نماد یک امر مقدس است و با آئین و فرهنگ بومی و محلی مردم عجین شده است. درخت بلوط همواره برای زاگرس نشینان از دیرباز تا کنون به عنوان میراثی کهن که با ادب و فرهنگ و هنر و زندگی مادی و اقتصادی مردم این منطقه گره خورده اسست و نمادی از استقامت، پایداری و مهربانی طبیعت با مردم است. بنابراین در این تجربه تربیتی، از بلوط به عنوان نماد انسان در سفر معنوی خود شناسی استفاده کرده ایم.

این تجربه به دوقسمت تقسیم شده است:

بخش اول: این بخش که مبنای آن تقویت عرصه های ارتباطی چهار گانه( خدا، خود، خلق، خلقت)، است، با یک برنامه مدون 9 جلسه ای در طول دوماه و هر هفته یک ساعت صورت گرفته است و در یک جلسه پایانی با کاشت بلوط پایان یافت.

بخش دوم: این بخش که به صورت روزانه و درتمام ساعات آغازین کلاس درس به مدت روزانه نیم ساعت صورت گرفته است علاوه بر تحقق اهداف تقویت عرصه های ارتباطی، تمام اهداف جزئی بیان شده در بالا را تقویت و تحت پوشش قرار داده است. بخش دوم این تجربه با در نظرگرفتن روزهای تعطیل نزدیک به 70 ساعت به آن اختصاص داده شده است.

بخش اول: داستان های سفر بلوط

در این بخش که 9 جلسه یک ساعته در طول هفته بوده است، دانش آموزان با نماد قرار دادن بلوط به عنوان یک انسان در هرجلسه یکی از چهار عرصه ارتباطی را با کمک آن تداعی و تجسم می کردند؛ بدین صورت که برای هر کدام از عرصه های ارتباطی دو جلسه در نظر گرفته می شد. در جلسه اول دانش آموزان باید در فضای کلاس و در سکوت و آرامش به مدت 3 دقیقه بلوط را در یکی از چهار عرصه تصور می کردند و بعد از سه دقیقه به نوبت احساس خود از این سطح را بیان و نامی را برای داستان بلوط خود انتخاب می کردند، سپس باید درمنزل تصورات خود را از این بلوط در دفتر قصه های پاییزی یادداشت و درجلسه دوم با نامی که برای داستان خود انتخاب کرده بودند، درکلاس برای دوستان خود می خواندند. بعد از خواندن تمام داستان ها، دانش آموزان باید به بحث در مورد وضعیت آن بلوط در عرصه ارتباطی مربوطه می پرداختند. در هر کدام از این جلسات، دانش آموزان، احساسات، ترس ها، نگرانی ها، توانایی ها، زیبایی ها و ... خود را به بلوط نسبت می دادند و وقتی از تصورات و احساسات بلوط صحبت می کردند، گاهی فراموش می کردند و احساسات بلوط را از زبان خود بیان می کردند.

جلسه اول و دوم: این دوجلسه با هدف ایجاد تصور مناسب از جایگاه خود در جهان هستی برگزار گردید. دانش آموزان باید می توانستند در فضایی آرام و در سکوت به تامل بپردازند و یک بلوط تنها را تصورکنند که در جهان هستی چه وضعیتی دارد. سپس تصورات و احساسات خود را بیان کنند و برای نوشتن داستان این عرصه، نامی انتخاب کنند. درجلسه دوم داستان خود را برای دوستانشان می خواندند و در نهایت به بحث درباره این بلوط تنها و نیاز به ارتباط آن با سایر عرصه ها پرداخته می شد.

جلسه سوم و چهارم: این دوجلسه هم همانند جلسات قبل با همان برنامه صورت گرفته با این تفاوت که در این دو جلسه، بلوط نمادین باید در ارتباط با سایر بلوط ها تصور می شد. و تمام احساس و تجسم ها بر ارتباط با دیگران از جمله خانواده و دوستان متمرکز می شد.

جلسه پنجم و ششم: این جلسات هم همانند جلسات قبل بوده ولی عرصه ارتباطی مورد نظر، تمام آفریده های خداوند بوده است و تصورات و احساسات باید ارتباط بلوط با سایر آفریده های خداوند را نشان می داد.

جلسه هفتم و هشتم: این جلسات به مانند جلسات قبل با برنامه از پیش تعیین شده ادامه یافته با این تفاوت که بلوط مورد تصور باید در ارتباط با خداوند و تمام جهان هستی در نظر گرفته می شد.

جلسه نهم: در این جلسه دانش آموزان در طرح کاشت بلوط که از سوی اداره آموزش و پرورش برای مدارس در نظر گرفته شده بود شرکت کرده و در کنار سایر دانش آموزان و با کمک مراقب سلامت مدرسه، با کاشت بلوط و نوشتن نام خود بر روی آن، تمام آنچه را که در این دو ماه تصور و تجسم کرده بودند با کاشت بلوط و قرار دادن آن کنار سایر بلوطها و مراقبت روزانه از آن در حیاط مدرسه، عملا لمس کردند.

بخش دوم: خود آگاهی

بخش دوم این تجربه تربیتی از دو قسمت تشکیل شده است:

قسمت اول: خودآگاهی روزانه

دراین قسمت تمرین در نظر گرفته شده به این صورت بود که هر روز یک دانش آموز باید شعارهای خود آگاهی را با خلاقیت خود سر می داد و بقیه تکرار می کردند. شعارهای این خود آگاهی متمرکز بر همان چهار عرصه ارتباطی بودند. درعرصه خداوند، دانش آموز هر روز با سلام و صبح بخیر و قدردانی و تشکر از خداوند بخاطر تمام نعمت هایش شکرگزاری روزانه را با یادآوری یکی از نعمت های خداوند بجا می آوردند. این کار هر روز و توسط یکی از دانش آموزان کلاس و با تکرار از سوی سایر دانش آموزان انجام می گرفت. در عرصه خود، دانش آموز باید اظهار به دوست داشتن خود و قبول توانایی های خود و پذیرش ضعف ها و تلاش برای برطرف کردن آنها می کرد. در عرصه خلق، دانش آموزان باید نسبت به اطرافیان و همه انسان های روی کره زمین اظهار مهربانی و دوست داشتن می کردند و با اشاره به تفاوت انسان ها در دین، زبان، فرهنگ، رنگ پوست و.... همه را آفریده خدا می دانست و اظهار دوست داشتن می کردند. درعرصه خلقت، دانش آموز باید با اشاره به آفریده های خداوند و کل جهان هستی، اظهار دوست داشتن و قدردانی و استفاده درست و پرهیز از اسراف، می کردند.

قسمت دوم: طرح مهربانی و شفقت

قسمت دوم این بخش که مرتبط با عرصه خلق می باشد به این صورت بود که دانش آموز از ابتدای سال تا پایان سال طی چند جلسه با جابجا شدن در کلاس و قرار گرفتن کنار دانش آموزانی که هرگز با آنها ارتباطی نداشته بودند طرح دوستی جدید را تجربه می کردند. برای تحکیم این بخش، در طرح روزانه، به صورت هفتگی، دو دانش آموز که هرگز با هم دوست نبوده اند به جلوی کلاس آورده می شدند و با روبروی هم قرار گرفتن، ضمن احترام به همدیگر، دوست داشتن و مهربانی خود را نسبت به همدیگر بیان می کردند.

اجرای عملی طرح جامع برای توجه همزمان و متعادل به تمام ابعاد وجودی دانش آموزان، پیوند برنامه درسی و فعالیت های کلاسی با زیست بوم و طراحی برنامه درسی در جهت تقویت عرصه های ارتباطی برنامه درسی ملی

نتایج اقدامات تربیتی به هیچ وجه زوده بازده نبوده و نیاز به مداومت، تکرار و صبوری برای بروز تاثیرات این اقدامات دارد. از طرف دیگر نتایج بسیاری از اقدامات تربیتی در حوزه برنامه درسی پنهان قرار می گیرد و براحتی نمی توان نتایج آن را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج این تجربه تربیتی نیز از این قاعده مستثنی نیست و در بیان نتایج آن نمی توان متوسل به اغراق و بزرگ نمایی شد. با این وجود، مشاهده، ارزیابی و پیگیری نتایج این اقدام تربیتی، نشان از اثرات سازنده و مثبت آن داشته است. انجام فعالیت های این تجربه در چند جلسه اول برای دانش آموزان خوشاینده بوده و بخوبی از آن استقبال می کردند اما با گذشت دوماه از اجرای طرح برای برخی از آنها خسته کننده بود که با تزریق فعالیت های تکمیلی، هنری و خلاقانه دیگر، این مشکل برطرف گردید. ازطرف دیگر انجام این فعالیت ها برای برخی اولیا، چالش و سوال به وجود می آورد که نیاز به توجیه و اقناع داشت. تعدادی از اولیاء در برابر این روش های متفاوت، مقاومت می کردندکه با برگزاری جلسات توجیهی با والدین و کسب اعتماد آنها، این مشکل نیز بر طرف گردید. البته بسیاری از خانواده ها مشتاقانه طرح ها را دنبال می کردند و از اینکه فرزندشان فرصت های خوبی برای شاد بودن، رشد روحی و عاطفی و بروز استعدادها و توانایی های متفاوت خود دارد ابراز خوشحالی می کردند. خوشبختانه مدیر دبستان و معاونین ایشان هم از انجام این فعالیتهای استقبال می کردند و بنده را برای آنجام فعالیت ها تشویق می نمودند. اما برخی از نتایج قابل مشاهده اجرای این اقدام تربیتی به شرح زیر می باشد:

1- در طول فرایند تمرینات، به مرور فضای کلاس شادتر و دوستانه تر شد. حس مهربانی و نوع دوستی از رفتار بسیاری از دانش آموزان به راحتی قابل مشاهده بود. نمونه های رفتارهای دوستانه با درس های اول و دوم مطالعات اجتماعی تلفیق گردید.

2- در طول انجام تمرینات درجلسات مختلف، دانش آموزان بسیاری از احساسات خود نسبت به دیگران و محیط، ترس ها و نگرانی های خود در ارتباط با موضوعات مختلف را بیان می کردند.

3- روابط دوستانه جدیدی بین برخی دانش آموزان به وجود آمد و دوستی های جدیدی شکل گرفت.

4- در فرایند انجام تمرینات شکرگزاری، بسیاری از دانش آموزان ابراز می کردند که تا حالا اینگونه به آفریده های خداوند نگاه نکرده بودند. این نگاه تازه، با درس اول کتاب فارسی تلفیق گردید.

شناخت دانش آموزان از خود و توانایی ها و ضعف هایشان تقویت گردید و حس دوست داشتن خود و باور به توانایی های خود و قبول ضعف ها و تلاش برای برطرف کردن آن در رفتارهای آنها به خوبی قابل مشاهده بود. نمونه آن، آوینا دانش آموزی که توانایی های هنری خود را بیان کرده و ابراز می داشت که در مقابل در ریاضی عملکرد ضعیفی دارد و باید برای عملکرد بهتر تلاش نماید. و یا فاطمه دانش آموزی که دیگر موهای فرفری خود را نه تنها عیب و زشت نمی دانست بلکه موهایش را زیباترین بخش صورتش می دانست.

توسعه و تقویت حس زیبایی شناختی و هنری دانش آموزان در ترسیم احساسات خود با انجام فعالیت های هنری از جمله نقاشی، مجسمه سازی، ساخت ماکت، ساخت کلاژ و.....

تقویت حس قدردانی و شکرگزاری و تآمل در آفریده ها و نعمت های خداوند و تلفیق با درس نوزدهم کتاب هدیه های آسمانی( خدا جون از تو ممنونم)

تقویت احساس ارتباط با تمام مردم جهان، تمام آفریده های خداوند و تمام جهان هستی و تلفیق با درس 8 علوم تجربی(آسمان در شب)؛ درس دوازدهم کتاب هدیه های آسمان(روزی برای تمام بچه ها). ( نمونه این ارتباط، ابراز نگرانی و ناراحتی دانش آموزان از جنگ های روسیه و اوکراین، حملات اسرائیل به غزه و کشتن کودکان بی گناه، کودکان گرسنه آفریقا، آتش سوزی های وسیع در بخش هایی از کشورمان و در بخش های مختلف جهان)

تقویت حس مسئولیت پذیری و مراقبت از آفریده های خداوند و مراقبت از محیط زیست و تلفیق با درس اول هدیه های آسمانی؛ درس های مطالعات اجتماعی و علوم تجربی( مثلا مراقبت از درختان مدرسه و جلوگری از شکستن شاخه ها توسط سایر دانش آموزان، خراب نکردن لانه های گنجشک بروی درختان مدرسه)

تقویت حس مسئولیت و مراقبت از جنگل های بلوط و ارائه راهکار هایی برای نجات جنگل های بلوط زاگرس در تلفیق با درس19 مطالعات اجتماعی(ازمحیط زیست مراقبت کنیم) و درس 13کتاب علوم(زیستگاه).(نمونه این مسئولیت پذیری ترسیم چرخه شبکه های غذایی در جنگل های بلوط و نوشتن شعار هایی برای محافظت از جنگل های بلوط زاگرس).

تعلیم و تربیت کل نگر، برنامه درسی ارتباطات، ، خودآگاهی، رشد تمام ساحتی، انسان کامل